شرم از جیب‌های خالی در آستانه نوروز

بیان فردا | کارگران شهرداری ایرانشهر، در گرم‌ترین و سخت‌ترین نقطه جغرافیایی کشور، در شهری مرزی که دمای هوا در تابستان‌ها ۵۰ درجه سانتیگراد را به راحتی پشت سر می‌گذارد، عرق می‌ریزند و سطح شهر را جارو و زباله‌ها را جمع می‌کنند و غبار از سطح شهر می‌روبند. با عرق جبین اینها و در گرمای طاقت‌فرسا و سخت‌ترین شرایط ممکن است که شهر رنگ شهر به خود بگیرد و مردم بتوانند به آسودگی زندگی کنند اما همین کارگران زحمتکش، از دریافت به‌موقع مزد و مزایای مزدی محرومند و حتی پایان سال و فرارسیدن نوروز نیز برایشان به معنای «روز نو» نیست. روز نویی که طلب‌هایشان پرداخت شود، انگار هیچ زمان از راه نمی‌رسد.

دیون ممتازه‌ای که چندان مورد توجه نیست

عدم پرداخت مطالبات مزدی کارگران در نهادی عمومی به نام شهرداری‌ها، فقط مختص به کارگران شهرداری ایرانشهر نیست. اخبار کارگری پایان سال، پر است از رنج‌نامه‌های مکرر کارگران پاکبان و پارکبان و فضای سبز شاغل در شهرداری‌های مختلف کشور که به‌رغم رسیدن به پایان اسفندماه، هنوز مزد و معوقات مزدی خود را نگرفته‌اند. پایان سال، پایان انقضای قرارداد کار یا حتی خاتمه قرارداد پیمانکار مربوطه، هیچ‌کدام موجب نمی‌شود که شهرداری‌ها با کارگران منتظر و دل‌نگران خود تسویه‌حساب کنند.

دستمزد کارگر جزو دیون ممتازه است، به این معنا که کارفرما حتی اگر دستش خالی‌ست، حتی اگر به زمین و زمان بدهکار است و حتی اگر از خود کارگر طلب دارد، نباید در پرداخت معوقات مزدی کارگران، دقیقه‌ای درنگ کند. پایان هر ماه باید مزد و معوقات مزدی کارگران پرداخت شود و هر نوع تاخیر از نظر قانونی، شرعی و انسانی، مشکل‌دار است. نگاهی به آرای حقوقی دیوان عدالت و متن روشن و صریح قانون کار، این الزام را به قدر کافی مشخص می‌کند. کارفرما باید معوقات مزدی کارگران را آخر هر ماه بپردازد اما شهرداری‌ها و برخی دیگر از کارفرمایان به خصوص در بخش پیمانکاریِ روابط کار (پیمانکاران نفت و گاز، پیمانکاران شهرداری و پیمانکاران قرارداد معین نهادها)، نه تنها آخر هر ماه حقوق کارگر را نمی‌دهند، بلکه آخر سال نیز تن به تسویه‌حساب نداده و مزد امسال به سال بعد می‌افتد.

سیاهه‌ای کوتاه از رنج‌نامه کارگران شهرداری‌ها

نگاهی به اخبار پایان سال، نشان می‌دهد که انتظار طولانی و معوق ماندن سالیانه مطالبات مزدی، امری تقریباً همگانی است، لااقل در رابطه با شهرداری‌ها و کارگران پیمانکاری آن:

- بیست و چهارم اسفند: کارگران شهرداری سی‌سخت با ۱۷ ماه معوقه به استقبال نوروز می‌روند. این کارگران هر چند ماه یک بار، یک ماه حقوق سال ۹۹ را دریافت می‌کنند؛ حقوق ناچیزی که دقیقاً برابر با همان مبلغ سال ۹۹ واریز می‌شود. دیرکرد یا سود به‌روزرسانی هم در کار نیست. مثلاً اگر آن زمان حقوق ۲ میلیون و ۵۰۰هزار تومان بوده، بعد از یک سال و نیم تاخیر، همان ۲ میلیون و ۵۰۰هزار تومان بدون ریالی دیرکرد، به حساب کارگر واریز می‌شود.

- بیست و دوم اسفند: تاخیر در پرداخت مطالبات مزدی کارگران لوشان ادامه دارد. البته جای شکرش باقی است که این کارگران عیدی گرفته‌اند، هر چند عیدی غیرقانونی کارمندی. هزاران کارگر شهرداری در سراسر کشور، همچنان منتظر دریافت عیدی هستند، نه فقط عیدی امسال بلکه عیدی سال‌های قبل. برای نمونه، 400 کارگر شهرداری کوت‌عبدالله هنوز عیدی و سنوات سال قبل خود را دریافت نکرده‌اند یا کارگران شهرداری ایرانشهر که 14 سال است عیدی نگرفته‌اند.

- بیست و دوم اسفند: انتظار کارگران شهرداری سده برای دریافت عیدی و حقوق پایان سال که با احتساب اسفند ماه، سه ماه است دستمزدشان پرداخت نشده و تا همان روز یکشنبه (۲۲ اسفند ماه) که حدود یک هفته به پایان سال جاری باقی مانده بود، خبری از پرداخت عیدی و پاداش هم نبود.

- بیست و یکم اسفند: درخواست کارگران پیمانکاری شهرداری ایلام برای دریافت سه ماه معوقات مزدی

این سیاهه رنج‌آور را می‌توان همچنان ادامه داد. از کلانشهرها و شهرهای بزرگ که بگذریم، در هر استان کشور، یک یا دو شهر کوچک پیدا می‌شود که کارگران شهرداری آن ماه‌هاست مزد و مزایا نگرفته‌اند. هر جا تعداد کارگران شهرداری از هزار نفر کمتر است و ساخت و ساز و تراکم‌فروشی رونق ندارد، پیمانکاران به سرعت عوض می‌شوند و دست کارگران را در حنا می‌گذارند. در این شهرداری‌های غالباً دورافتاده کشور، گویا سه یا چهار ماه مطالبات مزدی پرداخت نشده، یک اتفاق کاملاً بدیهی انگاشته می‌شود.

مطالبه‌گری‌های بی‌نتیجه و دوندگی‌های بی‌حاصل

این امر بدیهی اما رنج‌ها و آوارگی‌های بسیاری به دنبال دارد. کارگران حقوق نمی‌گیرند و دوندگی می‌کنند، به هر کجا که فکرش را بکنید، سر می‌زنند و رنج‌نامه خود را روی میز مسئولانِ امر می‌گذارند اما این مطالبه‌گری‌های طولانی معمولاً به نتیجه نمی‌رسد. در مواردی نه فقط به نتیجه نمی‌رسد که کارگران دست آخر بدهکار هم می‌شوند! برای مثال بیست و چهارم اسفند، کارگران شهرداری کوت‌عبدالله، از بازداشت برخی از همکاران خود خبر دادند. آنها گفتند: برای پیگیری مطالبات خود نمایندگانی انتخاب کردیم که روز گذشته (بیست و سوم اسفند) با این نمایندگان تماس گرفته شده و از آنها خواسته شد به بازرسی بروند. از هفت نفری که از آنها شکایت شد، یک نفر به بازرسی مراجعه کرد و در حال حاضر بازداشت است. به گفته این کارگران، قرار بود بعد از یک هفته اعتراض، روز شنبه معوقات مزدی آنها پرداخت شود اما....

اما چرا حتی در پایان سال، مطالبات مزدی کارگران تسویه نمی‌شود و چگونه است که از کارگرانی که جیب‌شان خالی‌ست و همه اقلام زندگی را نسیه برمی‌دارند، توقع می‌رود باز هم کار کنند و عرق بریزند. این کارگران از نظر حقوقی چه ابزاری در دست دارند تا به حق‌شان برسند؟

کارگران حق شکایت دارند، ولی امکان شکایت نیست

نزد «آرمین خوشوقتی»، کارشناس ارشد حقوق و روابط کار رفتیم تا بدانیم این کارگران چه راهی در پیش رو دارند. او می‌گوید: براساس قانون، مزد و مزایای مستمر کارگران باید پایان هر ماه تسویه شود. پایان سال نیز باید عیدی به صورت کامل واریز شود. زمان خاتمه قرارداد نیز باید سنوات و مزایای مزدی باقیمانده، کامل پرداخت شود. پرداخت به موقع این معوقات مزدی، تکلیف ماده ۲۲ قانون کار است. براساس این ماده قانونی، تاخیر جایز نیست و مثلاً عیدی سال ۱۴۰۰ را نمی‌توان در میانه سال ۱۴۰۱ پرداخت.ماده ۲۲ قانون کار می‌گوید: در پایان کار، کلیه مطالباتی که ناشی از قرارداد کار و مربوط به دوره اشتغال کارگر در موارد فوق است، به کارگر و در صورت فوت او به وارث قانونی وی پرداخت خواهد شد.

در ارتباط با زمان پرداخت دستمزد نیز قانون صراحت دارد. ماده ۳۷ قانون کار زمان پرداخت مزد را تعیین کرده است: «مزد باید در فواصل زمانی مرتب و در روز غیرتعطیل و ضمن ساعات کار به وجه نقد رایج کشور یا با تراضی طرفین به وسیله چک عهده بانک با رعایت شرایط ذیل پرداخت شود:

الف- چنانچه براساس قرارداد یا عرف کارگاه، مبلغ مزد به صورت روزانه یا ساعتی تعیین شده باشد، پرداخت آن باید پس از محاسبه در پایان روز یا هفته یا 15روز یک بار به نسبت ساعات کار یا روزهای کارکرد صورت گیرد.

ب- در صورتی‌که براساس قرارداد یا عرف کارگاه، پرداخت مزد به صورت ماهانه باشد، این پرداخت باید در آخر ماه صورت گیرد. در این حال مزد مذکور حقوق نامیده می‌شود.تبصره- در ماه‌های سی و یک روزه مزایا و حقوق باید براساس سی و یک روز محاسبه و به کارگر پرداخت شود».اما نه تنها دستمزد کارگران، پایان ماه یا حتی پایان سال پرداخت نمی‌شود، بلکه پرداخت عیدی پایان سال و سنوات پایان قرارداد نیز معمولاً با تاخیر بسیار همراه است. به گفته خوشوقتی، اگر عیدی و سنوات کارگر با تاخیر پرداخت شود، کارگر حق مطالبه «خسارت ناشی از تاخیر تادیه وجه حقوق و مزایای حقوقی» را دارد.

او ادامه می‌دهد: در مورد دستمزد ماهانه، خسارت ناشی از تاخیر و نحوه مطالبه این خسارت به صراحت در قانون نیامده اما به هرحال براساس همان الزامات ماده ۳۷، کارفرما مکلف شده مزد کارگر را کامل و بدون کم و کاست، آخر هر ماه بپردازد. این تکلیف، آمره است و هیچ راه فراری ندارد.

اما کارگری که حقوق و مزایای حقوقی مثل عیدی و سنوات را نگرفته یا با تاخیر گرفته، حق شکایت دارد؟ خوشوقتی در این رابطه می‌گوید: کارگری که حق و حقوقش را نگرفته، به مراجع حل اختلاف ادارات کار عارض می‌شود و بعد از دریافت اصل معوقات می‌تواند در مراجع دادگستری و دادگاه‌های عام، برای تاخیر و دریافت خسارت تاخیر، طرح دعوا کند. در سال ۹۶، دیوان عالی کشور رای داد که رسیدگی به موضوع تاخیر تادیه حقوق کارگران در صلاحیت دادگاه‌های عام دادگستری است بنابراین بعد اینکه کارگر در مراجع حل اختلاف رای گرفت و کارفرما مکلف به پرداخت اصل معوقات مزدی شد، می‌تواند متعاقب آن برای تاخیر در دادگاه‌های عمومی شکایت کند.

با این حساب، امکان شکایت هست ولی در واقع امکان شکایت نیست! کارگری که قرارداد موقت و پیمانکاری است، می‌تواند برای دریافت اصل معوقات و بابت تاخیر در تادیه حقوق شکایت کند اما اگر شکایت کند، دیگر پل‌های پشت سر خود را شکسته و کاری باقی نمی‌ماند! با رای دادگاه، کارفرما اصل معوقات و خسارت تاخیر را می‌پردازد اما قرارداد کارگر را تمدید نمی‌کند و بنابراین، این فقدان امنیت شغلی و بی‌ثبات‌کاری است که در عمل، امکان شکایت کارگر را سلب کرده است.

خوشوقتی با استناد به این شرایط متناقض می‌گوید: دولت باید راهی پیدا کند تا مطالبات کارگران قرارداد موقت و پیمانکاری بدون ترس از بیکاری و اخراج، قابل وصول باشد. باید با صدور بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های قانونی، ادامه کار کارگر شاکی را تضمین کنند و از کارفرما حق عدم تمدید قرارداد را سلب کند. قرار نیست همیشه این بی‌حقوقی و استیصال تداوم داشته باشد.بی‌حقوقی و استیصال، همیشه دردناک است اما درد آن شب عید بیشتر است. شب عید به طور سنتی، نان‌آور خانه باید سفره هفت‌سین را پر و بر تن اعضای خانواده، رخت و لباس نو کند. شب عید باید به دید و بازدید آشنایان بروند و جلوی مهمانان از راه رسیده، آجیل و شیرینی بگذارند. نوروز ایرانی‌ها روز نو شدن است اما کارگر شهرداری کوت‌عبدالله می‌گوید: «نوروز ما روز نو نیست».

انتهای پیام