«جمود بر سنت» و «تلاش بر حذف یکدیگر» عمده چالش درون مذهبی تشیع است

بیان فردا | استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم گفت: با توجه به وجود دشمنان مشترک که همواره بر طبل اختلاف میان شیعه و سنی کوبیده و اکثریت اهل سنت را علیه اقلیت شیعه تحریک می­ کنند، جهان تشیع بدون همکاری، تعامل مثبت و همراهی با جهان اسلام نمی ­تواند اثرگذاری مورد انتظار را داشته باشد.

حجت الاسلام والمسلمین سید جواد ورعی در گفت وگو با شفقنا اظهار داشت: معتقدم آینده و روند تشیع در منطقه و جهان بستگی زیادی به رفتار و عملکرد ما شیعیان به ویژه دولت­های شیعی منطقه مانند ایران و عراق، علما، متفکران و نخبگان جهان تشیع دارد. خوشبختانه پیروزی انقلاب اسلامی در ایران با رهبری علما و مراجع شیعه بالاخص امام خمینی، توانست جایگاه مکتب تشیع را در عرصه­ های مختلف فکری، فرهنگی و سیاسی در دنیا ارتقاء بخشد و نقطه عطفی در تاریخ حیات شیعیان باشد.

در زمینه برقراری عدالت اجتماعی و تأمین آزادی­ های سیاسی – اجتماعی، آن گونه که جزو آرمان­های انقلاب اسلامی بود، موفق نبودیم.

وی افزود: اگر نظام جمهوری اسلامی که برآمده از مکتب اهل بیت رسول خدا (ص) بود، می توانست در ابعاد مختلف، کارآمدی خود را در برآورده کردن نیازهای بشر امروز به اثبات رساند، آینده بسیار روشنی پیش روی پیروان این مکتب بود. ارائه ایده ای نو برای اداره زندگی بشر در برابر ایده های دیگری که در عین موفقیت در برخی از عرصه ­های زندگی، نتوانسته به برخی از نیازهای بشر مثل نیازهای معنوی، اخلاقی و به ویژه نیاز ضروری جوامع بشری به «عدالت اجتماعی» را برآورده سازد، بخصوص با شکست مارکسیسم با داعیه عدالت­خواهی؛ آینده بسیار روشنی را پیش روی ما بود. با اذعان به موفقیت جمهوری اسلامی در برخی از عرصه­ ها مثل استقلال سیاسی، ارتقاء توان علمی، و توانایی­ های دفاعی، اما در زمینه برقراری عدالت اجتماعی و تأمین آزادی­ های سیاسی – اجتماعی، آن گونه که جزو آرمان­های انقلاب اسلامی بود، موفق نبودیم. ممکن است این ناکامی معلول عوامل مختلفی باشد که فعلا در مقام بیان آنها نیستم، اما همین مسئله موجبات نارضایتی و غلبه روح یأس و نومیدی در داخل، و به چالش کشیده شدن این ایده در عرصه خارجی، اعم از منطقه ­ای و جهانی شده است.

وی افزود: بر خلاف ماههای نخست پیروزی انقلاب اسلامی که توجه ملت­های مسلمان و مستضعف جلب شده و امید به رهایی از استبداد و استعمار و سلطه فرهنگ و سیاست ظالمانه بین ­المللی را زنده کرد، اما مرور زمان و عدم موفقیت در برخی عرصه های یادشده الگو بودن این ایده را با چالش روبرو کرد. تنها راه اعاده آن امید در منطقه و جهان و در میان ملتها را اثبات کارآمدی این الگو می دانم یا دست کم ارائه الگویی متفاوت که آسیب­های موجود را نداشته باشد و بتواند بر چالش­های موجود غلبه کند.

وی مهم­ترین چالش درون مذهبی را در عرصه فکر و اندیشه، «جمود بر سنت و غفلت از اقتضائات زمانه و تحولات زندگی، و بی ­توجهی به نیازهای بشر امروز دانست و گفت: در عرصه عمل و رفتار، اختلاف، درگیری، دشمنی و تلاش بر حذف یکدیگر که در نهایت به تضعیف قدرت شیعیان می ­انجامد و مکتب را هم در معرض اتهام ناتوانی در ایجاد جامعه ­ای منسجم از پیروان قرار می ­دهد از دیگر چالش های درون مذهبی می توان برشمرد.

مهم­ترین چالش درون مذهبی در عرصه فکر و اندیشه، «جمود بر سنت و غفلت از اقتضائات زمانه و تحولات زندگی، و بی ­توجهی به نیازهای بشر امروز است

وی مهم ترین آسیب در روابط بین مذهبی را تمرکز بر «اختلافات تاریخی» و نقاط افتراق، و «غفلت از نقاط مشترک» فراوان دانست و افزود: همه مذاهب اسلامی، از شیعه و سنی دارای عقیده توحیدی و برخوردار از نعمت های بی ­نظیر «کتاب واحد»، «پیامبر واحد» و «قبله واحد»، و «مناسک واحد» مثل نماز، روزه، زکات، حج و مانند آن هستند. منطق حکم می کند مشترکات مبنای تعامل باشد و دیدگاه­های تاریخی یا اختلافات در شاخه های مختلف علمی یا فروع احکام در مراکز علمی به بحث و تبادل نظر گذاشته شود. به ویژه که مسلمانان دارای دشمنان مشترک و قسم خورده ای هستند که قدرت و شوکت اسلام و مسلمانان را نمی پسندند و از هر وسیله ای برای ممانعت از احیای مجد و عظمت اسلام استفاده می کنند.

وی گفت: گمان می کنم فرصتی که تحولات اجتماعی زندگی بشر و ابزارهای پیشرفته در عرصه رسانه و انتقال پیام در اختیار بشر نهاده، بهترین فرصت برای انتقال معارف اهل بیت پیامبر علیهم السلام است. معارفی که اگر مردم با آنها آشنا شوند، خواهند پذیرفت. البته سلوک پیروان این مکتب در زندگی فردی و اجتماعی هم تأثیر فراوانی در پذیرش یا عدم پذیرش این معارف دارد. نشان دادن الگویی موفق از آموزه های یک مکتب بیشترین تأثیر را در گرایش دیگران به آن مکتب دارد.

وی اظهار داشت: هر یک از کشورهای با اکثریت شیعی نظیر ایران، عراق، آذربایجان و بحرین به دلیل تفاوت شرایطی که دارند، با فرصت­ها و چالش­های متفاوتی روبرو هستند.

نشان دادن الگویی موفق از آموزه های یک مکتب بیشترین تأثیر را در گرایش دیگران به آن مکتب دارد

وی افزود: به گمانم علما، اندیشمندان و نخبگان جهان تشیع می­ توانند بیشترین تأثیرگذاری را در استفاده از فرصت­ها و غلبه بر چالش­ها داشته باشند. یکی از مهمترین چالش­ها در همه این کشورها «تعامل علما و نخبگان با نسل جوان امروز» است. اگر این قشر بتواند مرجعیت فکری خود را در میان شیعیان به ویژه دختران و پسران جوان و نوجوان که آینده ­سازان جوامع بشری­ اند، حفظ کند و گسترش دهد، می ­توان به آینده امیدوار بود. ارتباط اندیشمندان شیعی در کشورهای مختلف به ویژه کشورهایی که شیعیان در اکثریت­ اند، و تبادل تجربیات، موفقیت­ ها و ناکامی ها، درک نیازها و انتظارات نسل جوان از دین در دنیای امروز، می ­تواند میزان موفقیت را افزایش دهد.

وی ادامه داد: یکی از مهم­ترین چالش­ها در کشورهایی که شیعیان در اکثریت هستند، «چگونگی تعامل  اکثریت با اقلیت­ها» است. احیاناً نادیده گرفتن حقوق اقلیت­ها، به ویژه اگر قدرت سیاسی هم در اختیار اکثریت باشد، آسیب­های جدّی به دنبال دارد. چنین رویکردی علاوه بر آن که جاذبه مکتب تشیع را در دنیای امروز با چالش روبرو می­ کند، زبان شیعیان را در دفاع از حقوق اقلیت­های شیعی در کشورهای دیگر می بندد. تکیه بر اصول و ارزش­های اخلاقی، و تأمین حقوق اقلیت­ها، اعم از دینی، مذهبی یا قومی بهترین تبلیغ برای مکتب اسلام و تشیع است.

یکی از مهم­ترین چالش­ها در کشورهایی که شیعیان در اکثریت هستند، «چگونگی تعامل  اکثریت با اقلیت­ها» است

وی ادامه داد: به عنوان نمونه سلوک حضرت آیت الله سیستانی به عنوان یک عالم برجسته شیعی و مرجع تعداد قابل توجهی از شیعیان در کشورهای مختلف، و نوع برخورد ایشان در مسائل ملی عراق مانند: تأکید بر حق آحاد مردم عراق بر تعیین سرنوشت خود، دفاع از حقوق اقلیت­های دین و مذهبی، اظهار همدردی در مصائب و مشکلات مردم فارغ از دین و مذهب، و ارشاد و راهنمایی مسئولان و مدیران کشور در خدمت به مردم، او را در جایگاه ملجأ و پناهگاه یک ملت، و به عنوان یک مرجع دینی شیعی در کانون توجه جهانیان، سیاستمداران و رهبران ادیان و مذاهب قرار داده است.

آقای ورعی درباره چالش های کشورهای با اقلیت شیعه نظیر پاکستان، لبنان، افغانستان، یمن هم گفت: هر یک از کشورهای فوق، با فرصت­ها و چالش­های متفاوتی روبرو هستند. فرصت­هایی که اقلیت­های شیعی در کشورهای اسلامی می توانند از آن­ها استفاده کنند، تعامل مثبت با پیروان مذاهب اسلامی و نشان دادن سبک زندگی و سلوک عملی اهل بیت(ع) است.

وی گفت: اگر به این واقعیت تاریخی توجه شود که غیر از دوران حکومت کوتاه امام علی (ع) و امام حسن مجتبی (ع)، ائمه (ع)، هم چنین اصحاب و یاران ایشان با این­که در اقلیت بودند، چگونه توانستند معارف اسلامی را در جامعه­ ای که اکثریت پیرو مذاهب دیگر بودند، گسترش دهند، می توانیم با الگوگیری از آنان در جامعه اثرگذار باشیم، حتی جوامعی که در آن شیعیان در اقلیت ­اند اما چالش­هایی که معمولا شیعیان در این­گونه جوامع با آن­ها روبرو هستند، یکی از مهم­ترینش نوع تعامل با حکومت­هاست که قدرت و امکانات را در اختیار دارند. اگر حکومت­ها احساس کنند که شیعیان بیش از آن که به دنبال کسب قدرت سیاسی ­اند، در پیِ گسترش اخلاق و ارزش­های انسانی، فرهنگ اسلامی، عقلانیت، رشد و پیشرفت جامعه ­اند، برای فعالیت آنان محدودیت ایجاد نمی کنند. اگر اکثریت احساس کند که اقلیت شیعیان خود را عضوی از امت اسلامی می­ داند، و بیش از آن­که بر موضوعات اختلافی که بیشتر جنبه تاریخی دارد، و دردی از جامعه امروز اسلامی نمی گشاید، تمرکز کند، به دنبال تحکیم پایه های وحدت امت اسلامی است، و مجد و عظمت امت اسلامی را موجب افتخار خود می­ داند، حساسیت­ها کاهش پیدا می کند.

فرصت­هایی که اقلیت­های شیعی در کشورهای اسلامی می توانند از آن­ها استفاده کنند، تعامل مثبت با پیروان مذاهب اسلامی و نشان دادن سبک زندگی و سلوک عملی اهل بیت(ع) است

وی ادامه داد: ما تجربه های موفقی از زندگی اندیشمندان و متکفران شیعی در کشورهایی داریم که شیعیان در آن در اقلیت بودند. امام موسی صدر یکی از این نمونه­ هاست که توانست در جامعه متکثر لبنان نه تنها حقوق شیعیان را در زمینه­ های مختلف احیا کند، بلکه منشأ خدمات فراوانی به جامعه اهل سنت و حتی غیرمسلمانان شود. نه تنها شیعیان لبنان، بلکه ملت لبنان او را افتخار خود بداند. او نمونه یک عالم و متفکر شیعی موفق در جامعه ای است که شیعیان در آن اقلیت بودند. روش او در مواجهه با مسائل و در تعامل با پیروان سایر ادیان و مذاهب می تواند الگوی تعامل مثبت در جوامع دیگر باشد.

وی اظهار داشت: نقش آفرینی سازنده جامعه شیعی در آینده جهان در گرو درک درست واقعیت های زندگی بشر امروز در زمینه­ های مختلف مثل «به رسمیت شناختن حقوق بشر»، «حق تعیین سرنوشت مردم در زندگی فردی و اجتماعی»، «آزادی­های اجتماعی و سیاسی»، «حق برخورداری از رفاه و آسایش نسبی»؛ هم­چنین «گفتگوهای بین الادیانی و بین المذاهب» و «تعامل مثبت با نخبگان جهان و اندیشمندان و متفکران ادیان و مذاهب دیگر» است. افزون بر آن، «هم افزایی حکومت­های شیعی» در درجه اول، و «تعامل مثبت با حکومت­های اسلامی و تلاش در جهت همگرایی هرچه بیشتر دولت­های اسلامی با هدف دفاع از حقوق و منافع امت اسلامی» و تأثیرگذاری در مناسبات بین المللی، از جمله شرایط نقش­ آفرینی جامعه شیعی در آینده جهان است.

نقش آفرینی سازنده جامعه شیعی در آینده جهان در گرو درک درست واقعیت های زندگی بشر امروز در زمینه­ های مختلف مثل «به رسمیت شناختن حقوق بشر»، «حق تعیین سرنوشت مردم در زندگی فردی و اجتماعی»، «آزادی­های اجتماعی و سیاسی»، «حق برخورداری از رفاه و آسایش نسبی»؛ هم­چنین «گفتگوهای بین الادیانی و بین المذاهب» و «تعامل مثبت با نخبگان جهان و اندیشمندان و متفکران ادیان و مذاهب دیگر» است

وی اضافه کرد: با توجه به وجود دشمنان مشترک که همواره بر طبل اختلاف میان شیعه و سنی کوبیده و اکثریت اهل سنت را بر علیه اقلیت شیعه تحریک می­ کنند، جهان تشیع بدون همکاری، تعامل مثبت و همراهی با جهان اسلام نمی ­تواند اثرگذاری مورد انتظار را داشته باشد.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم گفت: جامعه شیعی با حفظ هویت خویش، عضوی از جهان اسلام است، و باید از هر گونه حرکت و رفتاری که موجب جدایی جامعه شیعی از جهان اسلام شود، پرهیز کرد بلکه باید خود را عضوی از جهان اسلام دانست و با جوامع اسلامی همکاری کرد.

وی گفت: جامعه شیعی با داشتن نعمت بزرگی چون ثقلین «معارف قرآن و اهل بیت پیامبر» ظرفیت گسترش معارف تشیع در جوامع مختلف را دارد. حمایت جمهوری اسلامی به عنوان  کشوری با اکثریت شیعه از ملت­های مظلوم، بدون توجه به دین و مذهب آنان مثل حمایت از حقوق ملت فلسطین ـ البته با رعایت همه جوانب مثل توان و ظرفیت و امکانات ایران در شرایط مختلف ـ نمونه ای از رویکرد مثبت جامعه شیعی با جامعه بزرگ اسلامی و همدردی با مصائب امت اسلامی است.