اظهارات و افشاگری تند منیژه حکمت درباره دلایل امضا نکردن بیانیه زنان سینماگر

| گروه تاریخ و فرهنگ | حواشی بیانیه اعتراضی صدها تن از زنان دست اندرکار سینمای ایران در اعتراض به اشکال مختلف خشونت علیه زنان همچنان ادامه دارد و پس از آنکه چسیتا پثربی واکنش تندی را به آن نشان داده و برخی از امضا کنندگان این نامه را به دورویی متهم کرد، حالا منیژه حکمت، کارگردان نام آشنای سینمای ایران که عدم وجود امضایش در پای این بیانیه هم مورد توجه قرار گرفته بود، انتقاداتی را از رویه حاکم بر سینما و برخی از امضا کنندگان این نامه مطرح کرده است.

بیانیه شماری از زنان دست اندرکار سینما درباره اشکال مختلف خشونت علیه زنان از جمله خشونت های جنسی و جنسیتی در ایام تعطیلات نوروزی سال 1401 منتشر شد و از همان ابتدا اسامی چون هدیه تهرانی، نیکی کریمی، ترانه علیدوستی، هانیه توسلی، پریناز ایزدیار، سحردولتشاهی، پانته‌آ بهرام، پگاه آهنگرانی، پوران درخشنده، لیلی رشیدی، فرشته حسینی، تهمینه میلانی، ویشکا آسایش، نگار جواهریان و ... در ابتدای آن توجه‌های بسیاری را به خود جلب کرد.

در کنار این اسامی اما نام‌های دیگری نیز وجود داشت که نبودشان در این فهرست تعجب آور بود به ویژه آنکه شماری از زنان غایب در این فهرست خود از چهره های معتبر سینما و از نفرات اصلی مبارزه با خشونت علیه زنان در آثار و بیان مواضعشان بودند. از جمله این زنان که نبود نامشان در بیانیه اعتراضی به چشم آمده بود می‌توان به فاطمه معتمدآریا، رخشان بنی اعتماد، مهتاب کرامتی، منیژه حکمت، باران کوثری، لیلا حاتمی، مهناز افشار، ساره بیات، سیما تیرانداز، گلاب آدینه، طناز طباطبایی، آزیتا حاجیان، رویا تیموریان، رعنا آزادی ور و ...

موضوعی که البته ترانه علیدوستی به عنوان یکی از چهره‌های اصلی جمع آوری امضا برای این بیانیه نیز در گفت‌وگویی به آن اشاره کرد و بدون نام بردن از افراد خاص از عدم امضا نامه ابراز تاسف و ناراحتی کرد. بیانیه اعتراضی زنان سینماگر مورد توجه خانه سینما، ستاد حقوق بشر قوه قضاییه، معاون امور زنان ریاست جمهوری و ... نیز قرار گرفت و هر کدام واکنش‌هایی را به این موضوع نشان دادند که عمدتا محافظه کارانه و درپوشش حمایتی انجام شده بود.

اما اولین مخالفت جدی با این بیانیه را چیستا یثربی نویسنده و کارگردان تئاتر و با یادآوری تجربه‌ای که 15 سال پیش از آزار داشته است، در صفحه اینستاگرامش پستی را منتشر کرد که در بخش‌هایی از آن آمده بود: «یک مشت دروغگوی ترسوی موقعیت طلب ؛ چطور اکنون، جرات پیدا کرده اید؟ولی آن موقع به من گفتید: خفه شو!و آن مرحومه خانه سینما گفت: حرف بزنی؛ خودم ساکتت می‌کنم! من حرف دارم و میزنم. پانزده سال با وحشت، پنیک و استرس؛ زندگی کردم و شما صیغه شدید، معشوقه یک روزه و یک ساعته شدید. جایزه فجر گرفتید و به عنوان خانم باوقار ، متین و خوش حجاب سینما از شما یاد شد.روحتان و جسمتان را فروختید و مرا مجنون جلوه دادید و پولدار شدید.» ()

چرا منیژه حکمت بیانیه زنان سینماگر را امضا نکرد؟

حالا در تازه ترین این واکنش‌ها، منیژه حکمت کارگردان نام آشنا سینمای ایران که در آثار متعددی مانند سه زن و زندان زنان به خشونت علیه زنان پرداخته و در آخرین ساخته سینمایی‌اش یعنی جاده قدیم نیز مستقیما موضوع تجاوز جنسی به زنان را مورد توجه قرار داده بود، به بیانیه زنان دست اندرکار سینما واکنش نشان داده است.

منیژه حکمت که جزو آن دسته از فیلمسازانی است که نبود امضایش پای بیانیه قابل توجه بود و علاوه بر آن به گواه بسیاری از دست اندرکاران سینما پشت صحنه تولیدات سینمای وی چه در مقام تهیه کننده و چه در مقام کارگردان جزو بهترین و سالم‌ترین فضاهای کاری در سینما محسوب می شود.

منیژه حکمت با حضور در یکی از اتاق های گفت‌وگوی کلاب هاوس درباره چرایی عدم امضای نامه زنان دست اندرکارسینما گفت: « اول بگویم من بسیار خوشحالم که این اتفاق افتاده و این جدا از این هست که آیا امضای من پای بیانیه بوده یا خیر. این موضوع و مطالبه‌ای که آغاز شده باید از لحاظ حقوقی هم مورد بررسی و پیگیری قرار بگیرد.»

حکمت به بیان خاطره ای از تجربه فیلمسازی در دهه شصت پرداخت و گفت: « من فکر می‌کنم در نهایت در پایان این بیانیه منجر به همان کاری می شود که در دهه شصت انجام دادند، یعنی هر فیلمی می خواستیم بسازیم، دو نفر با ماشین آهوی آبی می آمدند در سر صحنه و نظارت می کردند و فیلم هم که تمام شد چند نفر که عمدتا جزو خانم ها بودند، ممنوع کار می شدند.»

9 سال پیش گفتم آقازادگی و رانت و پول‌ها نامشروع ساختار سینما را برهم میزند

همین‌ها من را بایکوت کردند و نگذاشتند کار کنم

این کارگردان سینما با بیان اینکه من هم نگرانی و ترس های خودم را دارم، گفت: «من اولین نفری بودم که حدود 9 سال پیش اعلام کرد که پول های نامشروع و آقازادگی و رانت و ... وارد سینما شده و مطمئنا ساختار را به هم می ریزد. نتیجه هم که مشخص شده و امروز این آزار جنسی هم درپی همین ساختار است. من یک تنه جنگیدم و از طرف همین باندها بایکوت شدم و نگذاشتند کار کنم. دچار بیماری قلبی شدم. تنهایی جنگیدن واقعا سخت است.»

بعضی از امضاکنندگان بیانیه در آن زمان معترض اعتراض من بودند

حکمت به رفتار متناقض بعضی از امضاکنندگان این بیانیه نیز اشاره کرد، موضوعی که چیستا یثربی هم به آن حکمت در این باره گفت: « بعضی از دوستانی که الان این بیانیه را امضا کردند، آن زمان که مبارزه با این جریان را شروع کرده بودم، به من پیام می دادند که پول به سینما می آید و ما بی کار نخواهیم ماند، اعتراض شما سطح تولید را پایین می آورد، اما من کارم را ادامه دادم.»

کارگردان جاده قدیم، بعد از چندین سال راز سیاه پوشی بازیگران فیلم جاده قدیم در فرش قرمز جشنواره فیلم فجر را نیز صراحتا اعلام کرد و گفت: «9 سال پیش من روشن اعلام کردم و اولین جریان می تو را در این ایران من به راه انداختم و با لباس سیاه آمدیم به جشنواره فجر. وگرنه من که اصلا فجر نمی‌آیم. امدم که این اعتراض را رسانه‌ای کنم و تمام این موارد را پیگیری کردیم اما دریغ از پیگیری رسانه و اهالی سینما، هیچکس از ما پشتیبانی نکرد. برآیند آن عدم پشتیبانی ها هم شرایطی شد که دیگر قابل کنترل نیست.»

وحشت از امضا برخی افراد درپای بیانیه زنان سینماگر

حکمت از حمایت برخی از افراد از بیانیه اعتراضی زنان دست اندرکار سینما ابراز تعجب کرد و گفت: «وقتی دوستانی حمایت می کنند من وحشت می‌کنم.» او ادامه داد: «وقتی حرکت مدنی باشد قابل احترام است و به نتیجه هم می‌رسد، اما من برآیند این اتفاق را پیش‌بینی می‌کنم و می‌دانم که چه می‌شود. باز هم مانند دهه شصت به دو نفر پول مفت می‌دهند که بیایند و سر پروژه های ما بنشینند و گزارش بدهند که چه کسی چه کار می‌کند و در پایان هم چند نفر ممنوع الکار شوند که اکثرا هم از طیف خانم ها و به دلایلی مانند حجاب و ... است.»

• در همین زمینه

تهیه کننده شهرموش‌های2 در بخش دیگری از اظهاراتش به پشت صحنه آثار خود اشاره کرد و گفت:« من مساله‌ام اینه چرا سرکارهای ما چنین اتفاق‌هایی رخ نمی دهد؟ تا حالا یک مورد از این اتفاق ها در کارهای ما رخ نداده است. خیلی پاسخ این سوال روشن است. ببینید صاحب یک فیلم تهیه کننده آن است. تهیه کننده یک فیلم مسئول هر اتفاقی در پروژه است. اما شما ببینید وقتی در هشت و 9 سال گذشته 60 درصد به تهیه کننده‌هایی اضافه شده که ما حتی اسمشان را هم نمی‌دانیم تبعاتش همین است. مشکل آزار جنسی در سطح جامعه نهادینه شده است.»

تهیه کننده مسئول هر اتفاقی است که در صحنه فیلم رخ می‌دهد

منیژه حکمت ادامه داد: «هر اتفاقی در صحنه فیلم رخ دهد تهیه کننده باید پاسخ دهد و این در سینما خیلی روشن است. اما خیلی عجیب است که مغفول مانده است. تهیه کننده باید پاسخگوی هر اتفاقی باشد که در پروژه رخ می دهد. اما در این بیانیه هم هیچ اشاره‌ای به آن نشد، چرا؟ چون لابد پول از طرف او می آید.»

سازوکار موجود را برخی از همین امضاکنندگان بیانیه به وجود آورده‌اند

کارگردان زندان زنان افزود:« خیلی برای من عجیب است. بعضا کسانی بیانیه را امضا کردند که در تمام این سال ها با پروژه‌های عجیب و غریب متعلق به نهادی خاص، پروژه های پولشویی و .. کار کردند و حالا زیر بیانیه را امضا کردند. این سازوکار را شما به وجود آورده‌اید. اگر می‌خواهید حل شود، اول باید پاکیزه شود. تکلیف روشن شود. خیلی ها که حساب بانکی را پر کردند و پروژه را ساختند و ... اول بیایند پاسخگو باشند در قبال کارهایشان نه اینکه حالا در این زمان که موضوع نهادینه شده می گویند ما هم هستیم.»

کلیت بیانیه اعتراضی زنان سینماگر را قبول دارم

حکمت در عین حال گفت: « من کل حرکت را قبول دارم و برایش احترام قائلم. من 9 سال پیش به این موارد پرداختم و جنگیدیم. اما برایم سوال است که چرا اسم تهیه کننده به عنوان مسئول در هیچ جا نیست؟ چون این ها پول می‌آورند و قرارداد میلیاردی می‌بندند؟ تهیه کننده کجای قصه است؟ در حالی که مسئولیت کل پروژه با اوست. من می‌ترسم در نتیجه آنچه که امروز رخ داده فقط برگردیم به سال های دهه شصت و همانطور که تهیه کننده و کارگردان فیک ساختند و در مقابل کیمیایی و تقوایی و شهید ثالت و ... قرار دادند، باز هم همین کارها را بکنند. افرادی که امکانات را به پایشان ریختند و بعد با آزمون و خطا و تبلیغات رسانه‌ای و جایزه فجر بزرگشان کردند.»

حکمت در پایان گفت: من نمی‌خواهم دهه 60 برایمان تکرار شود. من نمی‌خواهم وزارت ارشاد برای من «بپا» بگذارد. به جای رفتار احساسی لازم است از روانشناس ها، جامعه‌شناس‌ها و حقوقدان ها کمک بگیرند که موضوع فراگیر باشد و ریشه‌ای حل شود.»

جنبش می‌تو چیست؟

جنبش اعتراضی با هشتگ # ME_TOO در سراسر جهان که در ایران با هشتگ #من_هم نیز ترند شده است، ریشه در سال‌ها قبل دارد، این هشتگ برای نشان دادن شیوع گسترده تجاوز و آزار جنسی، به ویژه در محیط کار و محکوم کردن آن مورد استفاده قرار گرفت و گرچه خاستگاه آن جامعه هنری ایالت متحده بود، اما خیلی زود تمام مشاغل دیگر را نیز در بر گرفت. اولین بار تارانا بورک یکی از فعالان مدنی از این هشتگ استفاده کرد و در آن از زنان خواست که با این هشتگ مشتکر تجربیات خود را از آزارشان در توییتر و دیگر شبکه‌های اجتماعی به نمایش بگذارند. این جنبش از رنگی واحد هم استفاده کرد و زنان رنگ مشکی را بر خود برگزیدند.

«من هم» در ایران

جنبش من هم در ایران هم مورد استقبال قرار گرفت و اتفاقا در این میان زنان سینماگر نیز نقش موثری داشتند. منیژه حکمت در آن ایام نخست فردی بود که در تقلید از هالیوود، بازیگران فیلم جاده قدیم را با پوشش کاملا مشکی به فرش قرمز کاخ جشنواره فجر آورد. موضوعی که در آن ایام از سوی خودش مورد تاکید مستقیم قرار نگرفت، اما همزمانی آن با جنبش می‌تو و نیز تکرار رفتار مشابه بازیگران هالیوودی این امر را بیشتر از یک حدس و گمان رسانه‌ای نشان می‌داد. و البته اخیرا هم از سوی وی مورد تایید قرار گرفت.

پس از آن نیز برخی از بازیگران زن در گوشه و کنار به این موضوع اشاره کردند که شاید بتوان معروف ترین آنان را هانیه توسلی دانست که روایتی از یک آزار را در صفحه اینستاگرامش منتشر کرد. ریحانه پارسا، سحر زکریا و ... نیز از جمله دیگر بازیگرانی بودند که به این موضوع اشاره کردند. در این میان روایاتی علیه محسن نامجو، آیدین آغداشلو و ... نیز مطرح شد.

آذر شیوا، اولین زن معترض به خشونت جنسیتی در سینما

در این میان البته بازیگران دیگری نیز در گوشه و کنار طی مصاحبه‌هایی از رفتارهای نادرست در پشت صحنه تولیدات سینمایی و تلویزیونی پرده برداشتند و حتی سابقه افشاگری برخی از آنان به قبل از جنبش می‌تو هم می‌رسد. از جمله این افراد می‌توان به صدف طاهریان اشاره کرد که در مصاحبه‌ای دلیل مهاجرتش را رفتارها و انتظارات نامناسب از بازیگران زن دانسته بود. البته صدف طاهریان هیچگاه بازیگر مطرحی در سینمای ایران نبود، اما اظهارات او به نوعی یک افشاگری مهم محسوب می‌شد.

سال ها پیش نیز البته فرج آلله سلحشور از کارگردانان نزدیک به جریان اصولگرا در اظهاراتی سینمای ایران را فاحشه خانه خوانده بود که با واکنش تند اهالی هنر روبه رو شد. اما شاید بتوان اولین بازیگر زن معترض به چنین روابطی در سینمای ایران را آذر شیوا دانست، زنی که در اوج بازیگری در دهه پنجاه به دلیلی که اعتراض به وضعیت نامناسب سینما و روابط پشت پرده گفته شده از سینما خداحافظی کرده و حتی مدتی را در خیابان به فروش آدامس پرداخت.

با اظهارات منیژه حکمت به نظر می رسد دلایل دست کم برخی دیگر از زنان شناخته شده سینما از جمله فاطمه معتمدآریا، رخشان بنی اعتماد، لیلا حاتمی، باران کوثری، مهتاب کرامتی و ... نیز در عدم همراهی با این نامه مشابه با این کارگردان سینما باشد.

انتهای پیام