قیام زنان هنرمند در برابر خشونت جنسیتی

| از اکتبر سال 2017 بود که طرح اتهاماتی با موضوع آزار و اذیت جنسی ازسوی یکی از تهیه‌کنندگان آمریکایی به بحث داغ محافل هنری هالیوود بدل شد و خیلی زود سراسر جهان را در برگرفت. خبری که فراگیری آن البته نه به دلیل آن تهیه کننده آمریکایی بلکه به سبب موجی بود که درپی این افشاگری به راه افتاد و منجر به جنبش اعتراضی با هشتگ #ME_TOO در سراسر جهان شد جنبشی که در ایران با عنوان #من_هم ترند شد.

این هشتگ برای نشان دادن شیوع گستردهٔ تجاوز و آزار جنسی، به ویژه در محیط کار و محکوم کردن آن مورد استفاده قرار گرفت و گرچه خاستگاه آن جامعه هنری ایالت متحده بود، اما خیلی زود تمام مشاغل دیگر را نیز در بر گرفت. اولین بار تارانا بورک یکی از فعالان مدنی از این هشتگ استفاده کرد و در آن از زنان خواست که با این هشتگ مشتکر تجربیات خود را از آزارشان در توییتر و دیگر شبکه‌های اجتماعی به نمایش بگذارند. این جنبش از رنگی واحد هم استفاده کرد و زنان رنگ مشکی را بر خود برگزیدند.

جنبش من هم در ایران هم مورد استقبال قرار گرفت و اتفاقا در این میان زنان سینماگر نیز نقش موثری داشتند. منیژه حکمت در آن ایام با تقلید از هالیوود، بازیگران فیلم جاده قدیم را با پوشش کاملا مشکی به فرش قرمز کاخ جشنواره فجر آورد. موضوعی که از سوی خودش مورد تاکید قرار نگرفت، اما همزمانی آن با جنبش می‌تو و نیز تکرار رفتار مشابه بازیگران هالیوودی این امر را بیشتر از یک حدس و گمان رسانه‌ای نشان می‌داد.

پس از آن نیز برخی از بازیگران زن در گوشه و کنار به این موضوع اشاره کردند که شاید بتوان معروف ترین آنان را هانیه توسلی دانست که روایتی از یک آزار را در صفحه اینستاگرامش منتشر کرد. ریحانه پارسا، سحر زکریا و ... نیز از جمله دیگر بازیگرانی بودند که به این موضوع اشاره کردند. در این میان روایاتی علیه محسن نامجو، آیدین آغداشلو و ... نیز مطرح شد.

در این میان البته بازیگران دیگری نیز در گوشه و کنار طی مصاحبه‌هایی از رفتارهای نادرست در پشت صحنه تولیدات سینمایی و تلویزیونی پرده برداشتند و حتی سابقه افشاگری برخی از آنان به قبل از جنبش می‌تو هم می‌رسد. از جمله این افراد می‌توان به صدف طاهریان اشاره کرد که در مصاحبه‌ای دلیل مهاجرتش را رفتارها و انتظارات نامناسب از بازیگران زن دانسته بود. البته صدف طاهریان هیچگاه بازیگر مطرحی در سینمای ایران نبود، اما اظهارات او به نوعی یک افشاگری مهم محسوب می‌شد.

سال ها پیش نیز البته فرج آلله سلحشور از کارگردانان نزدیک به جریان اصولگرا در اظهاراتی سینمای ایران را فاحشه خانه خوانده بود که با واکنش تند اهالی هنر روبه رو شد. اما شاید بتوان اولین بازیگر زن معترض به چنین روابطی در سینمای ایران را آذر شیوا دانست، زنی که در اوج بازیگری در دهه پنجاه به دلیلی که اعتراض به وضعیت نامناسب سینما و روابط پشت پرده گفته شده از سینما خداحافظی کرده و حتی مدتی را در خیابان به فروش آدامس پرداخت.

اظهارنظر درباره اشکال مختلف خشونت و تضییع حقوق زنان در سینما همواره مطرح شده بود، اما در ماه‌های اخیر دو موضوع بار دیگر این رفتارها را بر سر زبان انداخت. موضوع نخست شکایت آزاده مسیح زاده از اصغر فرهادی به دلیل ربودن ایده فیلم قهرمان از فیلم کوتاه وی بود. در کشاکش این موضوع مسیح زاده اظهاراتی را درباره رفتار نامناسب فرهادی را خودش مطرح کرد که البته خشونت جنسی در آن وجود نداشته، اما خشونت جنسیتی و رفتار تحقیرآمیز زیادی در این روایت به چشم می‌خورد.

موضوع دوم اما، تکان‌دهنده تر از قبل و روایتی هولناک محسوب می‌شود.سمیه میرشمسی، دستیار کارگردان ادعایی را علیه فرهاد اصلانی مطرح کرد که موجی از واکنش را در حمایت از او و علیه اصلانی به دنبال داشت. موضوعی که البته بیان فردا به تنهایی قابل به تایید آن نیست و البته آمادگی انتشار توضیحات طرف مقابل را نیز داراست.

سمیه میرشمسی در حساب توئیتری خود از رفتار نامناسب این بازیگر با خودش خبرداد که از جمله آن می‌توان به لمس بدن وی و ادرار کردن در حضور او اشاره کرد. در پی این اقدام انجمن دستیاران کارگردان سینما از سمیه میرشمسی حمایت و بیانه‌ای را در این زمینه منتشر کرد. در بخشی از این بیانیه صراحتا آمده است: «با توجه به شناخت از گذشته همکارمان خانم سمیه میرشمسی، به طور کلی، صادق بودن ایشان را تایید می‌کنیم.» همچنین در ادامه این بیانیه آمده است:« متاسفیم که اعلام کنیم، این نوع بداخلاقی ها و ایجاد ناامنی های روانی و حتی تهدید و برخورد فیزیکی در پشت صحنه تولید صنعت فیلم ایران، برای نخستین بار نیست که اتفاق می افتد و برای ریشه کن کردن این رویه غیر انسانی، برخورد ریشه ای، جدی و هماهنگی های بیناصنفی نیاز است.»

اظهارات سمیه میرشمسی سبب شد تا بار دیگر هشتگ #من_هم در توئیتر و اینستاگرام فارسی مورد توجه قرار بگیرد.

حالا در تازه‌ترین اقدام و البته یکی از کم‌نظیرترین این موارد، صدها تن از زنان دست اندرکار سینما و به طور کلی زنان هنرمند با امضای بیانیه‌ای مشترک از خشونت جنسیتی علیه زنان در این عرصه پرده برداشته و پیشنهاداتی را هم برای این امر ارائه کرده‌اند. بیانیه‌ای که امضاهای آن همچنان در حال افزایش است و زنان بسیاری از جمله هدیه تهرانی، نیکی کریمی، ترانه علیدوستی و ... آن را امضا کرده‌اند.

متن کامل بیانیه زنان دست اندرکار سینما در اعتراض به خشونت علیه زنان در این عرصه به شرح زیر است:

«در ماه‌های گذشته، زنان در بستری که با همت خود در طی جنبشی علیه خشونت جنسی فراهم کردند، روایت‌هایی حاکی از آزارگری و اعمال قدرت بر زنان در محیط سینما را منتشر کرده‌اند. گزارشاتی که نشان می‌دهد هر فرد صاحب قدرت و شهرتی می‌تواند در سازوکار سینمای ایران از موقعیت خود برای قلدری، تهدید، توهین، تحقیر و تعرض به زنان بهره‌برداری کند، بی‌آن‌که نهادهای قانونی، اصناف خانه سینما، سینماگران و منتقدان آن‌ها را وادار به پاسخ‌گویی و پذیرش مسئولیت کارشان کنند.

ما زنان دست‌اندرکار سینما، اینجا، کنار هم جمع شده‌ایم تا به مدد این همبستگی اعلام کنیم هرگونه خشونت، آزار و باج‌گیری جنسی در محیط کار از نظر ما محکوم است و برای توقف آن خواستار عواقب قانونی جدی برای متخلفین هستیم. همچنین این نابرابری جنسیتی موجود در سینمای ایران و عدم وجود نظارتی که عرصه را برای زیاده‌خواهی و دست‌درازی افراد در جایگاه قدرت گشوده است، محکوم می‌کنیم.

به جامعه سینمایی ایران در مورد شدت و گستردگی این آزارها علیه زنان که اکنون برای اولین بار اعتراض به آن به یک فریاد جمعی تبدیل شده است، هشدار می‌دهیم؛ آزارهایی که علی‌رغم آشکار بودنشان در تمام این سال‌ها نادیده گرفته شده‌اند.

انواع خشونتی که زنان دست اندرکار سینما با آن مواجه‌اند

در روایت‌هایی که از تجربه‌های دردناک زنان در سینمای ایران منتشر شده، انواع آزارهایی که زیر چتر خشونت جنسی قرار می‌گیرند مطرح شده‌اند، از جمله «هتک حرمت با الفاظ جنسی و جنسیت‌زده»، «سوء استفاده از سکوت و تحمل افراد با به گروگان گرفتن حق کار با دستمزد»، «اعمال خشونت جنسی به وسیله تهدید موقعیت کاری قربانی»، «تماس‌های بدنی ناخواسته»، «اصرار و اجبار به عمل جنسی» و در نهایت «خشونت جسمی و تجاوز».

از طرفی تمامی این روایت‌ها که زخم‌های روانی ناسورشده گویی هم‌سرنوشت را باز می‌کنند، آن‌چه که به شکل روشنی خودنمایی می‌کند، سیستماتیک بودن این خشونت‌هاست. به این معنا که نه تنها سازوکاری برای بازداشتن فرد صاحب قدرت از ارتکاب به خشونت وجود ندارد، بلکه در یک توافق نانوشته اعمال خشونت بر زنان در محیط کاری، عادی‌سازی شده و هیچ عواقب جدی‌ای متوجه

فرد خشونت‌گر نیست. از همین رو است که آزارگرانی با شهرت و اعتباری که توسط طرفدارانشان به دست آمده، هیچ ترسی از دست بردن به این جرایم ندارند و چنین حاشیه امنی برای آن‌ها باید زنگ خطری جدی برای تمامی افراد جامعه باشد، چرا که بسیاری از این هنرمندان الگوی نسل آینده سرزمین ما هستند. از طرفی نهادی نظارتی که از افرادی آموزش‌دیده در مسئله خشونت جنسی و آزار کلامی تشکیل شده باشد وجود ندارد که با آگاهی به بایدها و نبایدهای رفتاری افراد فرادست نسبت به فرودست در یک پروژه و با حساسیت لازم، موارد تخلف را بررسی کند.

نه در قراردادهای کاری ذکر شده و نه از طریق اعلان‌های عمومی به زنان گفته می‌شود که در شرایط اعمال زور، خشونت و باج‌گیری عاطفی و جنسی و آزارهای کلامی و توهین و تحقیر از طریق چه سازوکاری باید اقدام قانونی کنند و در صورت شکایت از فرد خاطی چه حمایت‌هایی شامل حال آن‌ها می‌شود و سال‌هاست که اصناف و اتحادیه‌ها، جرایمی چنین سنگین بر جان و روان زنان را در پشت درهای بسته و با میانجی‌گری بین قربانی و خشونت‌گر حل و فصل می‌کنند، البته با حداقل هزینه برای خشونت‌گر.

در چنین شرایطی و با وجود فضای نابرابر و عدم توازن قدرت و امکانات، ما زنان سینماگر در این سال‌ها تمام توان خود را به کار گرفته که ذهن، خلاقیت و نیروی فیزیکی‌مان را در جهت سازندگی در این صنعت به کار ببریم و علی‌رغم آن که فضای تألیف و عاملیت بر پروژه‌ها به میزان زیادی از ما گرفته شده و سهم ما نه تنها از فضای اعمال نظر و تصمیم‌گیری محدود شده است و سهم ما از اقتصاد این صنعت هم، آن سهم کمتر است، همچنان بهترین‌مان را در عرصه ساخت و تولید به کار گرفته‌ایم. بدون تردید، این ابتدایی‌ترین حق انسانی یعنی کار در فضایی امن و به دور از قلدری و خشونت و باج‌گیری جنسی را حق خود می‌دانیم. به همین منظور تقاضای شفاف خود را از نهادهایی همچون اصناف خانه سینما، سینماگران، منتقدان و مخاطبان اعلام می‌کنیم:

مطالبان زنان معترض

- سیستم بررسی شامل کمیته‌ای مستقل در خانه سینما متشکل از اعضایی با سلسله مراتب قدرت متفاوت (اکثریت مطلق اعضا از زنان) که در مورد مسئله خشونت جنسی و جنسیتی آموزش دیده باشند و با میزان مسئولیت افراد متناسب و با قدرت و عاملیت آن‌ها در هر کارگروهی آشنا باشند.

کار این کمیته باید بررسی جرایمی در حوزه خشونت جنسی و جنسیتی باشد. شامل: خشونت جنسی کلامی، باج‌گیری جنسی یعنی تحمیل هر نوع ارتباط با عمل جنسی با به گروگان گرفتن دستمزد و تهدید وضعیت شغلی فرد، قلدری و اعمال فشار روانی و ایجاد ناامنی جسمی یا روانی، لمس ناخواسته، اقدام به تجاوز و تجاوز.

این کمیته باید یک سازوکار گزارش‌دهی در دسترس و راحت برای استفاده همه داشته باشد، مانند یک ایمیل یا خط تماس مستقیم با کمیته بررسی و هر گزارش به صورت همزمان به اطلاع تک‌تک اعضای کمیته رسیده شود. این سیستم موظف است تا به تمام گزارشات، رسیدگی کامل کند.

در فرآیند بررسی، نام راوی توسط این سیستم باید محفوظ بماند و هر نوع اعلام و شفاف کرن نام یا اطلاعات راوی و روایت باید با هماهنگی با راوی صورت بگیرد. این سیستم باید امنیت راوی را در فرآیند بررسی تضمین کند. نتیجه بررسی روایت به شورا گذاشته شده و در نهایت به امضای تک‌تک اعضای کمیته بررسی برسد. همچنین در اختیار گذاشتن وکیل و دادن مشورت حقوقی به راویان گزارش‌ها جهت داشتن امکان دست بردن به انتخاب پیگیری قانونی یکی دیگر از دستور کارهای این سیستم است.

- سازوکار حمایتی از طریق اصناف برای ترغیب خشونت‌دیدگان به مراجعه و اقدام به رسیدگی، یکی دیگر از دستورکارهاست. این سیستم باید اکیدا از روش‌های میانجگری بین آزاردیده و قربانی و به خطر انداختن سلامت روانی قربانی با اجبار او به روبه‌رو شدن با آزارگر پرهیز کند.

-لحاظ شدن وجود این سازوکارها و نحوه استفاده از آن‌ها در قراردادهای کاری.

-لحاظ کردن جریمه‌های نقدی و قراردادن تعلیق از هرگونه فعالیت هنری در مدت زمان تعیین شده توسط کمیته رسیدگی کننده.

ما زنان سینماگر، اعلام می‌کنیم که به احترام راویانی که رنج خود را از خشونت سیستماتیک در این عرصه اعلام کردند برای رسیدن به دستاوردهای عملی در جهت توقف این خشونت‌ها ایستادگی می‌کنیم و معتقدیم این پیشنهادها گامی ابتدایی در جهت عملی کردن توقف خشونت جنسی در محیط کاری ما است. با امید به این که هر نیروی بازدارنده‌ای را که در محیط‌های کاری باعث می‌شود انرژی، توان و زمانی را که باید صرف خلاقیت و لذت بردن از کارمان کنیم، اما صرف فرار و دفع مزاحمت‌ها و قلدری‌ها می‌کنیم با یک همت جمعی متوقف شود و آینده کاری در این عرصه آینده‌ای امن، عادلانه و به دور از خشونت باشد.

در پایان به تمام همکاران و مخاطبین سینما و تلویزیون ایران اعلام می‌کنیم که جهانی امن و همراه با مسئولیت‌پذیری و به دور از سوءاستفاده از قدرت برای همه ما جهان بهتری خواهد بود.»

کدام زنان بیانیه اعتراضی به خشونت علیه را امضا کردند؟

تاکنون صدها نفر این بیانیه را به امضا رسانده‌اند و تاکنون در میان این افراد چهره‌های شاخصی چون هدیه تهرانی، هدیه تهرانی، پانته‌آ بهرام، پگاه آهنگرانی، هنگامه قاضیانی، پوران درخشنده، احترام برومند، تینا پاکروان، بهنوش طباطبایی، نسیم ادبی، ترانه علیدوستی، لیلی رشیدی، سحر دولت‌شاهی، پری‌ناز ایزدیار، گلاره عباسی، شقایق دهقان، هانیه توسلی، فرشته حسینی، کتایون ریاحی، تهمینه میلانی، ویشکا آسایش، مهرانه مهین‌ترابی، میترا حجار، شبنم مقدمی، نگار جواهریان، پانته‌آ پناهی‌ها، ملیکا و مهراوه شریفی‌نیا، آزاده صمدی، ستاره اسکندری، سارا بهرامی، ستاره پسیانی، شبنم قلی‌خانی، ریما رامین فر، ریحانه پارسا، آزاده مسیح زاده،مستانه مهاجر، سمیه میرشمسی،گلاره عباسی، هستی مهدوی، هدی زین‌العابدین، الهام کردا، پردیس احمدیه، نرگس آبیار، رویا جاویدنیا، نگار نعمتی،دیبا زاهدی منیر قیدی، مائده طهماسبی و... اشاره کرد.

هانا کامکار، نگار عابدی، مریم پالیزبان،آناهیتا افشار، شیدا خلیق،سوسن پرور، سارینا فرهادی، شادی کرم رودی، لیلا زارع، فریبا کوثری،حمیرا ریاضی، شبنم فرشادجو، لاله مرزبان، مرضیه محبوب، السا فیروزآذر، سمیرا حسن پور، فاطمه گودرزی، پریسا بخت آور، الهام شعبانی، عاطفه رضوی، ژاله صامتی، پرستو صالحی، لادن طباطبایی، الهام پاوه‌نژاد، آیدا کیخایی، صباکمالی،سحر ذکریا، فقیهه سلطانی، زیبا کرمعلی، نازنین بیاتی، فریبا جدیکار، سمانه پاکدل، فریبا نادری و ده ها زن دیگر نیز از جمله امضاکنندگان این بیانیه تاکنون هستند.

چه کسانی بیانیه اعتراضی زنان سینما را امضا نکردند؟

مهتاب کرامتی، لیلا حاتمی، باران کوثری، شیلا خداداد، مرجانه گلچین، نسرین مقانلو، سحرقریشی، فاطمه معتمدآریا، لادن مسئوفی، الناز شاکردوست، آنا نعمتی، مریم امیرجلالی، روناک یونسی، مهناز افشار، افسانه بایگان، یکتا ناصر، ساره بیات، سیما تیرانداز، گلاب آدینه، نورا هاشمی، سحر جعفری جوزانی، غزل شاکری، طناز طباطبایی، آزیتا حاجیان، مریم مومن، رویا تیموریان، رعنا آزادی ور، شادی مختاری، نعیمه نظام دوست، نسیم ادبی، خاطره اسدی، لیلا اوتادی، کمند امیرسلیمانی، گوهر خیراندیشی، نیلوفر خوش خلق، ترلان پروانه، مه لقا باقری، افسانه پاکرو، زیبا بروفه، سارا خوئینی‌ها، ماهایا پطروسیان، الهام چرخنده، بهناز جعفری، فلامک جنیدی، بهنوش بختیاری، بهاره رهنما، مینا ساداتی، شراره رخام، شقایق دهقان، رخشان بنی اعتماد، مریم بوبانی، بهاره افشاری، متین ستوده، نفیسه روشن، آرام جعفری و ... نیز از جمله زنان سینماگر شناخته شده‌ای هستند که تا روز چهاردهم فروردین ماه 1401 نامشان در میان امضا کننده این بیانیه مشترک نیامده است.

به روز رسانی :

در هشتمین اطلاعیه صادر شده از سوی جنبش من هم نام رویا نونهایی، نیوشا ضیغمی و ... نیز به لیست امضاکنندگان اضافه شد.

انتهای پیام