شتاب در همسویی؛ انفعال در مرزبندی سیاسی

بیان فردا | انتخابات تایوان بار دیگر خطوط بلوک‌بندی‌های بین‌المللی را پررنگ کرد و محور شرق و غرب را در مقابل هم قرار داد. طبیعی است که در چنین شرایطی ایران مانند همه سال‌های اخیر، در چارچوب حمایتی از محور شرق و در کنار کشورهای روسیه و چین ایفای نقش کند.

البته مساله تایوان و دعوای استقلال این کشور،‌ فرصتی بود که ایران می‌توانست با توجه به مواضع منفی اتخاذ شده بر سر جزایر سه‌گانه توسط چین و روسیه در یکسال اخیر، گلایه خود را به صورت عملی نشان دهد تا از تکرار مواضع این دو شریک اصلی کشورمان درمورد جغرافیای سرزمینی جلوگیری کند، اما این فرصت نیز از دست رفت.

انتخابات  تایوان،   تبریک   و  تهدید

مردم تایوان در انتخابات اخیر، «ویلیام لای» را به عنوان رئیس‌جمهور جدید این کشور انتخاب کرده‌اند. او که به شدت طرفدار خودمختاری تایوان است، برای سومین بار پیاپی پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری شد و در اولین اظهارنظر بعد از انتخابات گفت که تایوان در مسیری بازگشت‌ناپذیر قرار دارد و عقب‌گرد نخواهد کرد.

پیام این انتخاب، خشم پکن را برانگیخت و فورا بعد از اعلام نتایج اعلام کرد که «تایوان بخشی از خاک چین است» و البته با تهدید ضمنی گفت که پکن هرچند خواستار «بازگشت مسالمت‌آمیز» تایوان به چین است، اما احتمال اقدام نظامی را هم رد نمی‌کند.

تایوان، مجمع‌الجزایری منفک از سرزمین اصلی چین است و دولت این کشور را سیاستمدارانی تشکیل می‌دهند که به دنبال سیطره حزب کمونیست بر سرزمین اصلی چین در سال 1949، این سرزمین را ترک کرده و یک دولت در تبعید تشکیل دادند. تایوان اصلی‌ترین خط قرمز چین در روابط بین‌الملل است.

در سوی مقابل، آمریکا، بزرگترین متحد اقتصادی تایوان، به سرعت پیروزی ویلیام لای را تبریک گفت. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه این کشور، همچنین از «نظام قوی دمکراتیک و فرآیند انتخاباتی» این جزیره تمجید کرد.

در بیانیه وزارت امور خارجه آمریکا آمده است که واشنگتن «به حفظ صلح و ثبات فراتنگه‌ای متعهد است.» هرچند پیشتر بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، به خبرنگاران گفته بود که واشنگتن «از استقلال تایوان حمایت نمی‌کند.»

وزارت خارجه ژاپن نیز با صدور بیانیه‌ای، اعلام کرد: «برای ژاپن، تایوان یک شریک و یک دوست بسیار مهم است که با آن ارزش‌های بنیادی مشترک دارد و از روابط نزدیک اقتصادی و تبادل مردم با مردم برخوردار است. دولت ژاپن برای تعمیق بیشتر همکاری‌ها و مبادلات بین ژاپن و تایوان براساس موضع خود برای حفظ روابط کاری بر مبنای غیردولتی تلاش خواهد کرد.» البته سفارت چین در توکیو، تبریک دولت ژاپن را دخالت در امور داخلی چین دانست و به این بیانیه اعتراض کرد.

از سویی دیگر روسیه به دفاع سریع و صریح از چین پرداخت و ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه گفت: «طرف روسی تصدیق می‌کند که تنها در جهان یک کشور چین وجود دارد، دولت جمهوری خلق چین تنها دولت مشروعی است که کل چین را نمایندگی می‌کند و تایوان بخشی لاینفک از چین است. طرف روسی با استقلال تایوان به هر شکل مخالف است.»

 انتخابات تایوان فرصتی بود که ایران با هوشمندی و زبانی دیپلماتیک پاسخی درخور به رفتار چین درباره جزایر سه‌گانه بدهد. تاخیر در موضع‌گیری و یا استفاده از عباراتی دوپهلو می‌توانست حداقل واکنش ایران به مساله تمامیت ارضی چین باشد تا اعتراض عملی خود را به دخالت سال گذشته این کشور نشان دهد

ایران  و  چشم‌پوشی  از  جفای  چین   

آذرماه سال گذشته، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین در سفری به عربستان سعودی، بیانیه مشترکی را با ریاض و شورای همکاری خلیج فارس به امضا رساند که به صورت مشخص به حق سرزمینی ایران بر جزایر سه گانه خدشه وارد می‌کرد.

هرچند خبرگزاری دولتی ایرنا این بخش را حذف کرده بود اما در بیانیه تصریح شد که چین«از همه تلاش‌های صلح‌آمیز از جمله ابتکار و تلاش امارات متحده عربی برای دستیابی به راه‌حلی مسالمت‌آمیز در موضوع جزایر سه‌گانه از طریق مذاکرات دو جانبه با رعایت موازین حقوق بین‌الملل و حل این موضوع با رعایت قوانین بین‌المللی» حمایت می‌کند. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، نیز در واکنش «صدور اینگونه بیانیه‌ها را تکرار سیاست شکست‌خورده ایران‌هراسی» خوانده بود.

ناصر کنعانی از «دیدار» سفیر چین در تهران با دستیار آسیا و اقیانوسیه وزارت خارجه در این رابطه خبر داد و به طور مشخص از به کار بردن واژه «احضار سفیر» خودداری کرد. 

حسین امیرعبداللهیان،‌ وزیر خارجه ایران هم در توئیتی بدون نام بردن از چین نوشت: «جزایر سه گانه ابوموسی، تنب کوچک و تنب بزرگ در خلیج فارس، اجزای جدایی‌ناپذیر خاک پاک ایران است و به این مام میهن تعلق ابدی دارد. در ضرورت احترام به تمامیت ارضی ایران با هیچ طرفی تعارف نداریم.»

نحوه اعتراض دستگاه دیپلماسی ایران به چین انتقادهای فراوانی را برانگیخت و بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی نوشتند که ایران توان واکنش نشان دادن به چین را ندارد.

انتخابات تایوان فرصتی بود که ایران با هوشمندی و با زبانی دیپلماتیک پاسخی درخور به رفتار چین بدهد. تاخیر در موضع‌گیری و یا استفاده از عباراتی دوپهلو می‌توانست حداقل واکنش ایران به مساله تمامیت ارضی چین باشد تا اعتراض عملی خود را به دخالت سال گذشته این کشور نشان دهد. 

با این حال همانند تمام مواضع انفعالی ایران در برابر چین و روسیه، سخنگوی وزارت امور خارجه در سریع‌ترین زمان ممکن به حمایت از چین پرداخت و گفت: «جمهوری اسلامی ایران، احترام به تمامیت سرزمینی و حاکمیت ملی کشورها را از مبانی سیاست خارجی خود می‌داند و در این چارچوب همواره حمایت خود را از اصل چین واحد اعلام کرده است.»

کنعانی افزود: «در این راستا جمهوری اسلامی ایران بار دیگر حمایت قاطع خود را از حق جمهوری خلق چین برای دفاع از حاکمیت ملی و تمامیت سرزمینی خود و همچنین اتحاد مجدد چین بر مبنای توسعه مسالمت آمیز دو سوی تنگه را اعلام می دارد.»

اردشیر پشنگ، پژوهشگر در مرکز مطالعات خاورمیانه در واکنش به اظهارات سخنگوی وزارت امور خارجه نوشت: «حالا جدای ازین بحث که اصلا چرا ایران باید خودش را قاطی دعوای بی‌ربط چین و تایوان بکند، آقای سخنگوی وزارت خارجه حداقل می‌گذاشتید جوهر امضای چین پای بیانیه شورای همکاری خلیج فارس علیه حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه خشک می‌شد بعد اینطور از برادران دولت کمونیست پکن حمایت قاطع می‌کردید!»

پژوهشگر مرکز مطالعات خاورمیانه: «حالا جدای از این بحث که اصلا چرا ایران باید خودش را قاطی دعوای بی‌ربط چین و تایوان بکند، آقای سخنگوی وزارت خارجه حداقل می‌گذاشتید جوهر امضای چین پای بیانیه شورای همکاری خلیج فارس علیه حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه خشک می‌شد بعد اینطور از برادران دولت کمونیست پکن حمایت قاطع می‌کردید!»

نگاه   به  شرق، کمترین عایدی،   بدون  عزت

دولت سیزدهم روزهای بسیار سرگردانی را در سیاست خارجی پشت سر می‌گذارد. آنها که تصور می‌کردند فاصله گرفتن معنادار از غرب و حمایت همه‌جانبه از روسیه و چین برایشان عایدی دارد، در پرتگاه سختی گرفتار شدند. استقبال‌های تشریفاتی روسیه و چین از رئیسی، دولت را در ورطه این اشتباه راهبردی قرار داد که چین و روسیه می‌توانند به بلوک قابل اتکا در برابر امریکا و غرب تبدیل شوند. 

مواضع روسیه و چین در دیدار با سران کشورهای خلیج فارس در خصوص حق حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه، به صورت مستقیم عزتمندی ایران را نشانه گرفته است و متاسفانه پاسخ درخوری از جانب تهران داده نمی‌شود. 

روسیه و چین حتی در جلسه هفته گذشته شورای امنیت که ساعاتی قبل از حمله آمریکایی‌ها به یمن برگزار شد به قطعنامه ۲۷۲۲، رای ممتنع دادند و  شرایط را برای حملات آمریکایی‌ها فراهم کردند. رفتاری که با منافع ایران در تضاد مستقیم است.

ارزان خریدن نفت ایران در دوران تحریم توسط چین و روسیه، کارشکنی در برابر به سرانجام رسیدن برجام، انفعال در برابر تحریم‌های آمریکا، دریافت کارمزد از پول‌های بلوکه شده ایران در چین و یا تهاتر با کالاهای چینی، توهین‌های چندباره سفیر روسیه در تهران به تاریخ کشورمان و قرار گرفتن در کنار کشورهای خلیج فارس و امارات در مساله جزایر سه گانه، نشان می‌دهد مسیر طی شده در سیاست خارجی برابر این کشورها در سال‌های اخیر با کمترین عایدی و خدشه وارد کردن به عزت ملی پیموده شده است.

به گفته آوایی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس «چه روس‌ها و چه چینی‌ها تفاوتی ندارند و تنها منافع خود را دیدند. دوست باید در روز سختی و تحریم در مقابل فشار‌هایی که بر ما تحمیل می‌شود؛ نفت ما را به قیمت واقعی بخرد و نیاز‌های ما را با قیمت واقعی بفروشد، نه آنکه چند برابر قیمت به ما بدهد! از آن طرف نفت را ما ارزان خریده و کالا را گران بفروشد و چاره‌ای جز این نداری. این که نشد دوست!»